बाळासाहेब ठाकरेंची शिवसेना व उद्धव ठाकरेंच्या काळातील शिवसेना यातील फरक

बाळासाहेब ठाकरेंची शिवसेना जी उद्धवराजच्या काळात नव्हती ती कशी होती?

सहिष्णुता महाग आहे म्हणून त्यांना सहिष्णू हिंदू नको, असे बाळासाहेब म्हणायचे. तो नेहमीच आक्रमक अवस्थेत असायचा. उत्तर भारतीय असो की दक्षिण भारतीय, सगळे मुंबईत शिवसैनिकांच्या टार्गेटवर राहत असत.

राजकीय शब्दकोशातील सर्वात प्रसिद्ध वाक्प्रचार असा आहे की कायमचा शत्रू किंवा कायमचा मित्र नसतो… कोणता नेता आणि पक्ष कधी कोणत्या गटासोबत जाईल, याचा अंदाज कोणी बांधू शकत नाही. राजकारण जर इतकं अप्रत्याशित असेल तर त्याची पद्धत नेहमी सारखीच का असावी?

हा प्रश्‍न आहे, कारण महाराष्ट्रात सुरू असलेल्या राजकीय पेचप्रसंगाचे हेच खरे केंद्र आहे. मंत्री एकनाथ शिंदे यांनी आमदारांची मोठी फौज घेऊन शिवसेनेविरोधात बंडखोरीचा बिगुल फुंकला आहे. शिंदे यांनी मुख्यमंत्र्यांच्या निवासस्थानापासून उद्धव ठाकरेंची बाजी मारली आहे. तो शिवसैनिक आहे, बाळासाहेब ठाकरेंचा अनुयायी आहे आणि शिवसेना आता पूर्वीसारखी राहिलेली नाही, असे शिंदे आणि त्यांचे समर्थक सांगतात.

जुनी शिवसेना कशी होती?
मग शिवसेना बाळासाहेब ठाकरेंसोबत कशी होती? त्या शिवसेनेत असे काय होते जे आता उद्धवराजांच्या हाताखाली नाही. तर उद्धव सांगत आहेत की सध्याची शिवसेनाही बाळासाहेबांची आहे आणि हिंदुत्वाशी तडजोड न करणाऱ्या त्यांच्या विचारांनी प्रेरित आहे.

बाळासाहेबही तेच म्हणायचे. त्यांच्या हिंदुत्वाच्या संकल्पनेत राष्ट्रवाद होता. ते म्हणाले की, देशासमोर काहीही मान्य नाही. हा अजेंडा पाळत असताना ज्या गोष्टी वादग्रस्त मानल्या गेल्या त्याही बाळासाहेबांनी केल्या.

बाळासाहेब व्यंगचित्रकार होते. त्यांचा चित्रपट जगताशी संबंध होता. पण मराठा अस्मितेचा आवाज बुलंद करत त्यांनी मार्ग बदलला. शिवसेनेची स्थापना 1966 मध्ये झाली. राजकारणात प्रवेश केला पण निवडणूक लढवली नाही. सरकारमध्ये कोणतेही पद घेतले नाही. पण, आपल्या रिमोटने महाराष्ट्र आणि विशेषत: मुंबई चालवत राहिले. 2012 मध्ये मृत्यू होईपर्यंत बाळासाहेब ठाकरे हे शिवसेनेचे सर्वेसर्वा होते

मराठा अस्मितेवर बाळासाहेबांनी घेतली आक्रमक भूमिका...
ज्यावेळी मराठा अस्मितेची चर्चा झाली, तेव्हा बाळासाहेब आणि त्यांच्या शिवसैनिकांनी उग्र भूमिका घेतली. उत्तर भारतीयांविरुद्ध हिंसक होणेही त्याला मान्य नव्हते. मुंबईत राहणारे दक्षिण भारतीयही शिवसैनिकांच्या रोषातून वाचू शकले नाहीत. लुंगी हटाओ, पुंगी बजाओ अशा मोहिमाही सुरू झाल्या.

अयोध्येत बाबरी मशीद पाडली गेली, तेव्हा बाळासाहेबांनी सार्वजनिक व्यासपीठांवर त्याला आपले यश म्हटले. एकदा त्यांना न्यायालयाच्या आदेशाबाबत प्रश्न विचारला असता ते म्हणाले की, माझा न्यायालयावर विश्वास नाही आणि सर्वोच्च न्यायालयाने बांधकाम नको, असे म्हटले होते, त्यामुळे आम्ही बांधकाम केले नाही, बांधकाम केले.

बांधकाम झाल्यानंतर आता बांधकामही सुरू आहे. न्यायालयाच्या आदेशाने अयोध्येत राम मंदिर बांधले जात आहे. यावर शिवसेना आमच्या प्रयत्नांमुळे यशस्वी झाल्याचे सांगत आहे.

नुकतेच शिवसेना पक्षप्रमुख उद्धव ठाकरे यांचे पुत्र आणि महाराष्ट्र सरकारमधील मंत्री आदित्य ठाकरे अयोध्येला गेले होते. अयोध्येत ते म्हणाले होते की, आम्ही 2018 मध्ये नारा दिला होता – पहले मंदिर मग सरकार… या नारेनंतरच मंदिर उभारणीचा मार्ग मोकळा झाला. आदित्यने अयोध्येत महाराष्ट्र सदन स्थापन करण्याची घोषणाही केली.
उद्धव यांनी राम मंदिराचा मुद्दा उपस्थित केला

हिंदुत्वाच्या अजेंड्याबाबत शिवसेना अजूनही बाळासाहेबांच्याच वाटेवर असल्याने उद्धव कुटुंबीयांच्या अशा प्रयत्नांना कसरत म्हणून पाहिले जाते. तर शिवसेनेचा दीर्घकाळ मित्रपक्ष असलेल्या भाजपने उद्धव यांना बाळासाहेबांचा अजेंडा विसरल्याचा आरोप केला आहे.

मग बाळासाहेब जे करत होते ते आता शिवसेना काय करत नाही? किंबहुना बाळासाहेबांची जुनी विधाने आणि शिवसैनिकांची कृती पाहिली तर त्यातील उग्रपणा समोर येतो. बाळासाहेब टीका करायचे, बाळासाहेबांच्या कल्पनेच्या विरोधात जे मानायचे त्याला विरोध करायचे आणि काही वेळा अशा लोकांना किंवा संघटनांना शिवसैनिकांच्या हिंसाचाराला सामोरे जावे लागले.

अयोध्येत बाबरी मशीद पाडण्यात आली तेव्हा ९० च्या दशकात देशात अनेक ठिकाणी दंगली उसळल्या होत्या. मुंबईत बॉम्बस्फोटही झाले. त्यानंतर हिंसाचारात शिवसैनिकांची भूमिकाही समोर आली. एकदा एका मुलाखतीत बाळासाहेबांना हिंसाचाराबद्दल विचारले असता ते म्हणाले की, आम्ही दंगलीत अडकलो नसतो तर हिंदूंना मारले असते.

सहनशीलता महाग आहे…
सहिष्णुता महाग आहे म्हणून त्यांना सहिष्णू हिंदू नको, असे बाळासाहेब म्हणायचे. तो मिलिटंट हिंदूबद्दल बोलत असे. बांगलादेशी मुस्लिमांना सीमेपर्यंत सोडण्याबाबत ते बोलत असत. पाकिस्तान, बांगलादेश किंवा अरब देशांमध्ये जसे हिंदूंना हक्क मिळत नाहीत, तसे भारतातही मुस्लिमांना मिळू नये, असे ते म्हणायचे.

बाळासाहेबांनी बॉलिवूड इंडस्ट्रीवरही निशाणा साधला. शाहरुख खानच्या माय नेम इज खान या चित्रपटाला विरोध केला आणि त्याच्यावर वादग्रस्त वक्तव्यही केले. इतर अनेक तार्‍यांमधूनही त्याचा छत्तीसचा आकडा होता. त्यांच्या कल्पनेच्या विरोधात जाणार्‍या चित्रपटाला ते कडाडून विरोध करायचे. बाळासाहेबांच्या राजवटीत माध्यमांनाही टार्गेट करण्यात आले. वाहिन्यांच्या कार्यालयांची तोडफोड करण्यात आली. पत्रकारांवर हल्ले झाल्याचा आरोपही करण्यात आला.

तुमच्या नावाने लोक थरथर कापतात, असा प्रश्न त्याला कुणी विचारला की, तो त्यावर आनंद मानायचा. भ्रष्टाचाराशिवाय निवडणूक होत नाही, असे ते खुल्या व्यासपीठावरून सांगत असत. भ्रष्टाचाराविरुद्ध लढण्यासाठी हुकूमशहाप्रमाणे वागणारे क्रूर सरकार हवे, असे ते म्हणायचे. पक्षात लोकशाही नावाची गोष्ट नाही, जोपर्यंत मी आहे तोपर्यंत शिवसेना सांभाळेन, असे ते म्हणत.

हे बाळासाहेब होते. आज त्यांच्या जागी उद्धव ठाकरे शिवसेनेला सांभाळत आहेत. बाळासाहेब कधीच सरकारमध्ये नव्हते पण उद्धव 2019 पासून महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रिपदाच्या खुर्चीत आहेत. उद्धव यांनी केवळ मुख्यमंत्रीपदासाठी भाजपसोबतची जुनी युती तोडली आणि काँग्रेस-राष्ट्रवादीच्या मदतीने सरकार स्थापन केले.

पहिल्यांदाच ठाकरे घराण्यातील कोणीतरी मुख्यमंत्र्यांची खुर्ची हाती घेतली. उद्धव ठाकरेंची भाषणे वादाचा भाग बनल्याचे क्वचितच पाहायला मिळते. बाळासाहेबांच्या काळात नेहमीच धुमाकूळ घालणारा बाह्य़ विरुद्ध स्थानिक असा मुद्दा उद्धवराजांमध्ये क्वचितच ऐकायला मिळाला. भाजप नेते पैगंबराच्या वादात सापडले असताना शिवसेनेने या मुद्द्यावरून भाजपवरही टीका केली. मात्र, भाजपच्या राजवटीत शिवसेनेने मुस्लिमांशी संबंधित मोठ्या प्रश्नांवर स्पष्ट भूमिका घेतली नसली, तरी मुस्लिम समाजाशी संबंधित प्रश्नांवर त्यांची भूमिका ठाम असल्याचे दिसून आलेले नाही.

बाळासाहेबांचा वादांशी मोठा संबंध होता.
शांत स्वभावाच्या उद्धववर घरातूनच सरकार चालवल्याचा आरोप होत राहिला. भाजप युती तुटल्यापासून प्रमुख विरोधी पक्ष सातत्याने बाळासाहेबांच्या काळातील शिवसेनेची आठवण करून देत आहे आणि बाळासाहेबांच्या हिंदुत्वाच्या अजेंड्याशी तडजोड केल्याचा आरोप करत आहे. बाळासाहेबांचे वादांशी मोठे नाते आहे हे मोठे सत्य आहे. असा वाद झाला की बाळासाहेबांवर 6 वर्षे मतदान न करण्यावरही बंदी घालण्यात आली.

आता बाळासाहेब नाहीत आणि पक्षही वादांपासून दूर आहे. मी सक्षम नाही, असे कुणा शिवसैनिकाला वाटत असेल, तर त्यांनी स्वत: येऊन माझा राजीनामा राज्यपालांकडे सोपवावा, असे उद्धव यांना संपूर्ण देशासमोर सांगावे लागले. उद्धव यांनीही शिवसेना पक्षप्रमुखपद सोडण्याची ऑफर दिली. तीच, ज्या शिवसेनेबद्दल बाळासाहेब म्हणत होते, जोपर्यंत मी आहे तोपर्यंत पक्षात राहीन.

म्हणजेच पक्षात बरेच बदल झाले आहेत… पण हा बदल काळानुरूप सकारात्मक की नकारात्मक, यावर चर्चा होऊ शकते.