राजपक्षे कुटुंबाच्या त्या चुका ज्यामुळे श्रीलंका उध्वस्त झाली, जाणून घ्या मार्च ते जुलैपर्यंतची कहाणी

किर्ती आरोटे

द पोइंट नाऊ प्रतिनिधी:

मूलभूत गरजा पूर्ण करण्याच्या मागणीसाठी श्रीलंकेतील निर्जन ठिकाणी सुरू झालेले निदर्शने, त्सुनामीत रूपांतरित झाले, ज्याने एकेकाळी शक्तिशाली मानल्या जाणाऱ्या  राजपक्षे कुटुंबाचा बळी घेतला. सत्तेतून उलथून टाकले. हा घटनाक्रम ‘अरब स्प्रिंग’चा काळ असल्याचे दिसते, जेव्हा अनेक अरब देशांमध्ये एकामागून एक सत्तापरिवर्तन झाले. मात्र, श्रीलंकेच्या आर्थिक संकटातून बाहेर पडण्याचा मार्ग खूप लांब आणि कठीण असल्याचे दिसत आहे.

1948 मध्ये ब्रिटीश राजवटीपासून स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर श्रीलंका सर्वात गंभीर आर्थिक संकटातून जात आहे. देशातील परकीय चलनाच्या साठ्याच्या तीव्र तुटवड्यामुळे अन्न उत्पादने, इंधन आणि औषधे यासारख्या जीवनावश्यक वस्तूंच्या आयातीवर वाईट परिणाम झाला आहे. परकीय कर्ज 50 अब्ज अमेरिकन डॉलर्सच्या वर गेले आहे. यावर्षी श्रीलंकेला ७ अब्ज अमेरिकन डॉलर्सचे कर्ज फेडायचे आहे. श्रीलंकेतील संकट मार्चमध्ये सुरू झाले, जेव्हा दुधाची पावडर आणि नियमित वीज पुरवठा यासारख्या मूलभूत मागण्यांचा निषेध करण्यासाठी लोकांचा एक लहान गट एका लहान गटात जमा झाला.

राजपक्षे सरकार या संकटावर तोडगा काढण्यात अपयशी ठरले

काही दिवसांतच या आर्थिक संकटाने भयंकर रूप धारण केले आणि लोकांना इंधन आणि स्वयंपाकाचा गॅस मिळवण्यासाठी अनेक मैल लांब रांगेत उभे राहावे लागले. तसेच अनेक तास वीजपुरवठा खंडित होण्यास सुरुवात झाली. कडक उन्हात लांबच लांब रांगेत उभे राहिल्याने सुमारे 20 जणांचा मृत्यू झाला. लोकांच्या अडचणी दिवसेंदिवस वाढत होत्या आणि ते सरकारच्या प्रतिसादाची, सकारात्मक उपाययोजनांची वाट पाहत होते पण राजपक्षे सरकारने कोणतेही उपाय सुचवले नाहीत आणि लोकांच्या समस्या वाढतच गेल्या.

जनतेने राजपक्षे बंधूंच्या राजीनाम्याची मागणी केली

एप्रिलच्या मध्यात, सरकारने देशाला दिवाळखोर घोषित करून आंतरराष्ट्रीय कर्ज फेडण्यास नकार दिला. अशा परिस्थितीत काळाबाजार वाढू लागला आणि लोकांना रांगेत उभे राहण्यासाठी पैसे मोजावे लागले. त्याच बरोबर कायदेशीर किरकोळ किंमतीच्या चौपटीने इंधन विकले गेले. कोणताही मार्ग नसताना, संपूर्ण श्रीलंकेतील लोक रस्त्यावर उतरले आणि राष्ट्राध्यक्ष गोटाबाया राजपक्षे आणि त्यांचे मोठे बंधू पंतप्रधान महिंदा राजपक्षे यांच्या राजीनाम्याची मागणी केली. सुमारे दोन दशके श्रीलंकेवर राज्य करणाऱ्या बलाढ्य राजपक्षे कुटुंबाला देशाच्या आर्थिक नाशासाठी जबाबदार धरण्यात आले. राजपक्षे कुटुंबाच्या ताकदीची पर्वा न करता, कोलंबोच्या मध्यभागी असलेल्या गॅले फेस ग्रीन भागात लोक शांततापूर्ण निषेधादरम्यान ‘गोगोटागामा’ घोषणा देत जमले.

अरागलया आंदोलनाला सुरुवात झाली.

या लोकांनी पुढे जाऊन ‘अरागालय’ चळवळ सुरू केली, ज्याचा सिंहली भाषेत अर्थ ‘संघर्ष’ होतो. आंदोलकांनी अध्यक्ष गोटाबाया आणि त्यांचे मोठे बंधू महिंदा यांच्या राजीनाम्याची मागणी केली. या घोषणेने विद्यार्थी, कार्यकर्ते, तरुण आणि समाजाच्या सर्व स्तरातील लोकांना आकर्षित केले, जे देशातील खोल जातीय आणि धार्मिक विभाजनाला मागे टाकून आंदोलनात सामील झाले. वाढत्या दबावादरम्यान, राष्ट्रपती गोटाबाया यांनी एप्रिलच्या मध्यात त्यांचा मोठा भाऊ चमल आणि मोठा पुतण्या नमल यांना मंत्रिमंडळातून वगळले.

मे महिन्यात पंतप्रधान महिंदा यांच्या समर्थकांनी सरकारविरोधी आंदोलकांवर हल्ला केला, त्यामुळे त्यांनीही राजीनामा दिला. त्यामुळे राजपक्षे कुटुंबातील विश्वासू लोकांविरुद्ध देशाच्या विविध भागांत हिंसाचार सुरू झाला. जुलैमध्ये झालेल्या प्रचंड विरोधामुळे राष्ट्रपती गोटाबाया यांना त्यांच्या अधिकृत निवासस्थानातून पळून जावे लागले. मात्र, त्याआधी त्यांनी नवनियुक्त पंतप्रधान रानिल विक्रमसिंघे यांच्यासोबत काही आठवडे संकटाचा सामना करण्याचा प्रयत्न केला.

श्रीलंकेच्या संसदेने शनिवारी एक विशेष सत्र आयोजित केले होते, ज्यामुळे नवीन राष्ट्रपती निवडण्याची प्रक्रिया सुरू होईल, जो पुढील सरकारचे नेतृत्व करेल. देशाच्या दिवाळखोर अर्थव्यवस्थेला पुनरुज्जीवित करण्याचे कठीण आव्हान नवीन राष्ट्रपतींसमोर असेल. आर्थिक संकटाचे राजकीय गोंधळात रुपांतर झाल्यामुळे संकटाचे निराकरण करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीकडून मदत घेण्यासारख्या उपाययोजना करण्यात विलंब होण्याची चिंता निर्माण झाली आहे.

आर्थिक सुधारणा होण्यास बराच वेळ लागेल

 जागतिक अन्न कार्यक्रम (WFP) ने शुक्रवारी एका स्थिती अहवालात म्हटले आहे की श्रीलंकेतील 6.3 दशलक्ष किंवा 28.3 टक्के लोकांना अन्न असुरक्षिततेचा सामना करावा लागत आहे आणि संकट अधिक गडद होत असताना अशा लोकांची संख्या वाढू शकते. अशा परिस्थितीत भावी सरकार अल्पावधीत आर्थिक स्थिती सुधारण्यास सक्षम असेल, अशी शक्यता नाही. आर्थिक सुधारणांची प्रक्रिया खूप लांब आणि कठीण दिसते.