नितीशकुमारांनी पासवान आणि ठाकरे यांच्यासारखे होण्यापासून कसे वाचवले स्वतःला वाचा सविस्तर

देशात भाजपची सत्ता आठ वर्षे झाली असली तरी बिहारमध्ये त्यांना मुख्यमंत्री बनवता आलेले नाही. एकनाथ शिंदे यांच्या माध्यमातून उद्धव ठाकरे यांना पाडून भाजप महाराष्ट्रात सत्तेत भागीदार झाला आहे. त्याचप्रमाणे बिहारमध्ये सत्तेच्या सिंहासनावर विराजमान होण्याचे प्रयत्न सुरू होते, ज्यांचे शिल्पकार आरसीपी सिंग हेच मानले जात होते. पण, ख्यातनाम नितीशकुमारांनी अशी राजकीय उलथापालथ केली की सर्व योजना व्यर्थ ठरल्या?

बिहारच्या राजकारणातही महाराष्ट्रासारखी राजकीय लिपी लिहिली जात होती. त्यांच्याच पक्षातील एकनाथ शिंदे यांनी उद्धव ठाकरेंच्या पायाखालून महाराष्ट्रातील सत्तेची जमीन सरकवली. बिहारमध्ये आरसीपी सिंह यांच्या बहाण्याने ‘शिंदे मॉडेल’ची स्क्रिप्ट लिहिली जात होती, पण जेडीयूचे राजकीय भवितव्य शिवसेनेसारखे होऊ नये, अशी तयारी नेते नितीशकुमार यांनी अत्यंत काटेकोरपणे केली होती.

नितीशकुमार यांनी एकीकडे भाजपच्या सर्वोच्च नेतृत्वाचा विश्वास कायम ठेवला आणि दुसरीकडे आरजेडीसोबत सरकार स्थापनेचे वस्त्रहरण केले. नितीश यांनी आधी बंडखोर आरएसपी सिंग यांना कापून पूर्णत: पायउतार केले आणि मग त्यांच्याच भाषेत भाजपला पराभूत करण्याची योजना आखली. अशा प्रकारे नितीशकुमार चिराग पासवान आणि उद्धव ठाकरेंसारखे होण्यापासून थोडक्यात बचावले?

नितीश यांनी राजकीय पराभव कसा दिला
लालू प्रसाद यादव यांच्या तथाकथित ‘जंगलराज’च्या भीतीने विकासाचे नेते म्हणून उदयास आलेले नितीश कुमार तळागाळातील संघर्ष आणि मंडल राजकारणातून आले आहेत. अशा स्थितीत नितीशकुमार भाजपसोबत मिळून सरकार चालवत होते, पण भाजपच्या प्रत्येक पावलावर लक्ष ठेवून होते. याचे कारण म्हणजे 2020 सालापासून बिहार भाजप नेत्यांच्या मनात एक शपथ होती की त्यांच्या खात्यात जास्त जागा येऊनही ते नितीशकुमारांच्या दबावाला तोंड देत नितीश यांच्या नेतृत्वाखाली सरकार चालवत आहेत.

आता राज्यात मुख्यमंत्री व्हावा, अशी भाजप नेत्यांची इच्छा होती, मात्र पक्षाच्या केंद्रीय नेत्यांच्या सांगण्यावरून त्यांना गप्प बसवण्यात आले. मात्र, हळूहळू या आवाजाचे रूपांतर मोठ्या नाराजीत झाले. वेळोवेळी जेडीयू-भाजप नेत्यांमधील दुरावा वाढत गेला आणि तो बिहार विधानसभेतही दिसून आला. या नाराजीच्या वातावरणात एकनाथ शिंदे प्रकरणानंतर महाराष्ट्रात शिवसेनेच्या धर्तीवर जेडीयूला खिंडार पाडण्यात यश आल्यास बिहारचा डाव फिरवू शकतो, असे बिहारमधील भाजप नेत्यांना वाटत होते.

आरसीपीमध्ये भाजप शिंदे यांना शोधत होता
भाजपचे नेते आरसीपी सिंगमध्ये नवीन ‘एकनाथ शिंदे’ शोधत असल्याचा आरोप जेडीयू नेत्यांनी केला आहे. बिहारमध्ये आरसीपी सिंग यांच्या बहाण्याने जेडीयूमध्ये घरफोडी करण्याच्या तयारीत होते, पण आदरणीय नेते नितीश कुमार अतिशय काटेकोरपणे संपूर्ण परिस्थितीवर लक्ष ठेवून होते. आरसीपी सिंग यांची भाजप नेत्यांशी वाढती जवळीक नितीश यांना होती. जेडीयूचे अध्यक्ष लालन सिंह यांनी आरसीपीवर निशाणा साधत ‘नितीश कुमारांवर आंधळा विश्वास ठेवला, पण तुम्ही त्यांच्या पाठीत खंजीर खुपसला’ असे म्हटले आहे. भाजपचे एजंट बनून जेडीयूमध्ये काम केले.

लालन सिंह म्हणाले की चिराग पासवानचा वापर 2020 मध्ये पहिल्यांदा जेडीयूला कमकुवत करण्यासाठी केला गेला आणि त्यानंतर आरसीपी सिंगच्या माध्यमातून चिराग पार्ट-2 मॉडेल तयार केले जात होते. ललन सिंह म्हणाले की, हा विध्वंस कोठून झाला आणि कसा झाला हे सर्वांना माहिती आहे. ते म्हणाले की, नितीश कुमार यांना हा कट वेळीच लक्षात आला, त्यामुळे भाजपचे मनसुबे यशस्वी होऊ शकले नाहीत.

आरसीपी सिंग अशा प्रकारे कमकुवत झाले
बिहारमधील जेडीयूचे राजकीय भवितव्य महाराष्ट्रात शिवसेनेसारखे होऊ नये यासाठी नितीशकुमार यांनी आधीच सर्व तयारी केली होती. जेडीयूने आरसीपी सिंह यांना तिसऱ्यांदा राज्यसभेवर पाठवले नाही, त्यामुळे त्यांची केंद्रातील मंत्रीपदावरूनही हकालपट्टी करण्यात आली. यानंतर, आरसीपीला कमकुवत करत, त्यांच्याकडून सर्व महत्त्वाची पदे हिसकावून घेतली आणि त्यांच्या जवळच्या नेत्यांना पूर्णपणे फोडले.

विशेष म्हणजे आरसीपी सिंह यांची JDU मधून हकालपट्टी करण्याचा कोणताही थेट आदेश जारी करण्यात आलेला नसून त्यांच्यावर भ्रष्टाचाराचे आरोप करून नोटीस बजावण्यात आली आहे. अशा प्रकारे, जेडीयूच्या थेट उद्देशाने आरसीपी सिंग यांची प्रतिमा पूर्णपणे डागाळण्याची आणि आमदारांशी संपर्क तोडण्याची रणनीती अवलंबली.

नितीशकुमारांचा हा डाव पूर्णपणे यशस्वी झाला.
नितीश यांनी वेळीच परिस्थिती समजून घेतली नाही आणि त्यानुसार नवी रणनीती आखून भाजपला दबावाखाली आणण्यातही ते यशस्वी झाले. नितीश कुमार हे देखील समजून घेत होते की आरसीपी हा जनतेचा आधार असलेला नेता नाही, जो त्याला आव्हान देऊ शकेल. या वर्षी जूनमध्ये JD(U) ने RCP सिंह यांच्या जवळच्या चार नेत्यांना पक्षविरोधी कारवायांसाठी प्राथमिक सदस्यत्वावरून निलंबित केले.

जेडीयूचे सरचिटणीस अनिल कुमार, विपिन कुमार यादव, अजय आलोक आणि पक्षाच्या सामाजिक सुधारणा युनिटचे अध्यक्ष जितेंद्र नीरज यांसारख्या बड्या नेत्यांना बाहेरचा रस्ता दाखवण्यात आला. अशाप्रकारे आरसीपी सिंह यांना कट मारून जेडीयू निघून गेला. परिणामी, JDU मधील एकही जनाधार असलेला नेता RCP सोबत उभा राहिला नाही. दुसरीकडे, लालनसिंग यांनी आपली छावणी मजबूत ठेवली आणि स्वतः आरजेडीसोबत सरकार स्थापन करण्याची कसरत आधीच सुरू केली होती.

आधीच नवीन जोडीदार शोधत आहे
बिहारमध्ये भाजपचे काय झाले याची स्क्रिप्ट 2020 मध्येच लिहिली गेली जेव्हा भाजपने नितीशला शरणागती पत्करली. त्याआधीही एकदा नितीश कुमार यांनी भाजपशी संबंध तोडून आरजेडीसोबत सरकार स्थापन केले होते, पण नितीश यांचे त्यांच्यासोबत येणे म्हणजे घरवापसी असल्याचे भाजपला वाटत होते. बिहारमधील JDU चा नंबर तीनचा पक्ष असल्याने भाजपने नितीश यांना मुख्यमंत्री बनवले, पण त्या दिवसापासून नितीश यांनी राजदसोबतचे संबंध सुधारण्यास सुरुवात केली.

जात गणनेपासून ते सर्व मुद्द्यांवर तेजस्वी आपला आवाज जुळवताना दिसली. त्याच वर्षी रोजा इफ्तार पार्टीत नितीश कुमार पायीच राबडी देवींच्या घरी पोहोचले, त्यानंतरच राजकीय चर्चांना उधाण आले. अशा स्थितीत भाजपने राजकीय खेळ खेळण्यासाठी पटकथा लिहिताच नितीशकुमार यांनी राजकीय पलटवार करत एनडीएशी संबंध तोडून महाआघाडीचे सदस्य बनले. अशाप्रकारे नितीशकुमारांनी आपला पक्ष आणि सत्ताही वाचवली. ते ना दिवा बनू शकले ना उद्धव ठाकरेंना राजकीय नशिबी आले?